Polskie owoce wyróżnione najważniejszym unijnym znakiem. Dlaczego są niezwykłe?
Gdy konsument patrzymy na półki sklepowe z różnymi owocami, np. jabłkami, mogą mu się one wydawać wszystkie takie same. Jednak różnią się one od siebie m.in. wyglądem i walorami smakowymi, cechami na które wpłynęły konkretne warunki klimatyczne regionu, w którym były uprawiane. Owoce z poszczególnych regionów mają inne cechy, i właśnie w celu wyróżnienia ich na tle pozostałych, na pierwszy rzut oka podobnych produktów, oznaczono je unijnymi znakami – Chronioną Nazwą Pochodzenia (ChNP) i Chronionym Oznaczeniem Geograficznym (ChOG).
Na liście produktów ChNP i ChOG znajduje się pięć produktów: cztery to świeże owoce, piąty to suszona śliwka – suska sechlońska. W artykule przedstawiamy historię i charakterystykę poszczególnych produktów z kategorii owoców świeżych.
Jakie produkty mogą uzyskać znak?
Chroniona Nazwa Pochodzenia to znak przyznawany produktom regionalnym, o nazwie nawiązującej do miejsca, w którym są wytwarzane i podkreślającej ich związek z tym miejscem. Wszystkie surowce potrzebne do wytworzenia tego produktu pochodzą z określonego obszaru, i wszystkie etapy wytwarzania odbywają się na tym obszarze. Chronione Oznaczenie Geograficzne jest także znakiem produktu regionalnego, którego nazwa nawiązuje do miejsca w którym jest wytwarzany, ale produkty nim wyróżnione muszą mieć przynajmniej jeden z etapów powstawania przebiegający na danym obszarze, do którego nawiązuje nazwa.
Wiśnia nadwiślanka (ChNP)
Produkt ten jest na liście CHOG i CHNP od 2009 r. Znakiem administruje Spółdzielnia Producentów owoców i warzyw Nadwiślanka. Wiśnia nadwiślanka jest obecnie uprawiana przez ok. 78 sadowników na powierzchni 800 ha na lewym brzegu Wisły, pomiędzy Ożarowem a Lipskiem. Region i miejsce uprawy bardzo silnie wpływa na sam produkt. Drzewa wiśni rosną tam na glebach wapiennych i gliniastych, co wpływa na smak owoców. Drzewo wiśni nadwiślanki stanowi prawdopodobnie wyselekcjonowaną siewkę wiśni stepowej, które do tej pory można odnaleźć w lokalnym krajobrazie. Ciekawe jest to, że drzewa te rozmnaża się przez odrosty korzeniowe, co zapewne przyczyniło się do sukcesu rozpowszechnienia uprawy tej wiśni w okolicy. Są one długowieczne – na glebach gliniastych żyją do 100 lat. Charakterystyczne jest również, że w sadach na glebach wapiennych drzewa rodzą mniejsze owoce, ale są one ciemniejsze.
Pierwsze nasadzenia tej wiśni wykonał Teofil Zając na początku XX w. z sadzonek, które dostał od ziemianina Leszczyńskiego. Teofilowi Zającowi tak spodobały się owoce rodzone przez te wiśnie, że zachęcił do jej upowszechnienia dyrektora szkoły ze Słupi Nadbrzeżnej i razem z uczniami obsadzono wiśniami ulicę prowadzącą do sąsiedniej miejscowości – Nowego. Dynamiczny rozwój upraw nastąpił w okresie międzywojennym, gdy żydowscy kupcy z Warszawy byli bardzo zainteresowani owocami tej wiśni. W tym czasie owoce trafiały do stolicy statkiem, który regularnie kursował Wisłą pomiędzy Warszawą a Sandomierzem.
Czym charakteryzują się owoce wiśni nadwiślanki ? Mają intensywną bordową barwę. Są mniejsze od odmian szlachetnych. Ich miąższ jest ciemnoczerwony i zachowuje kolor po procesie przetwórczym. Wyróżnia je bardzo intensywny aromat, lekko cierpki smak, a także dwukrotnie wyższa niż w Łutówce zawartość antocyjanów w soku.
Jabłka łąckie (ChOG)
Produkowane są w Małopolsce, w kotlinie Łąckiej w gminach: Łącko, Podegrodzie i Stary Sącz, oraz w gminie Łukowica w powiecie limanowskim. Jabłka z tego regionu uzyskały unijne oznaczenie w 2010 r. Otrzymują go owoce klasy extra i klasy pierwszej 15 odmian. Produktem administruje Stowarzyszenie Łącka Droga Owocowa, które wszechstronnie promuje jabłka łąckie (łączenie turystyki, agroturystyki i produktów regionalnych). W efekcie oprócz sadowników zyskują na tym wszyscy mieszkańcy regionu.
Podobnie jak w przypadku wiśni, na smak owoców i ich cechy wyróżniające je od innych jabłek wpływa lokalny klimat, panujący w kotlinie. Drzewa są uprawiane na stokach, które mają przeważnie 15 stopni nachylenia, co tworzy sprzyjające warunki do produkcji jabłek. Mają wyraźny smak określany mianem „zielonej, górskiej nutki”. Wśród uprawianych odmian są: Idared, Jonagold, Jonagored, Gala, Ligol, Szampion, Boskoop, Red Boskoop, Elise, Early Geneve, Golden Delicious, Topaz, Lobo, Rubin, Gloster.
Jabłonie w tym regionie uprawiano już w średniowieczu (XII w.), a suszone owoce spławiano Dunajcem do Wisły a następnie do Gdańska, skąd trafiały nawet za granicę Polski. Pierwsze sady były ogrodami folwarcznymi i parafialnymi.
Truskawka kaszubska (ChOG)
Produkowana jest na Pojezierzu Kaszubskim, a znakiem objęte są trzy odmiany. Spośród deserowych są to Elsanta i Honeoye, a z odmian kierowanych do przetwórstwa – Senga Sengana. Produkt znajduje się na unijnej liście od 2009 r., a administruje nim Kaszubskie Stowarzyszenie Producentów Truskawek. Owoce truskawki kaszubskiej swoją wyjątkowość zawdzięcza regionowi uprawy – stokom wzgórz morenowych, gdzie uprawia się krzewy truskawek na wysokości 180-300 m n.p.m. Panuje tam ostrzejszy klimat niż nad samym morzem. Charakterystyczne są duże wahania temperatur między dniem i nocą – szczególnie latem. To one wpływają m.in.na większą zawartość cukrów w owocach.
Ciekawa jest także historia uprawy truskawek na Kaszubach. Wiadomo, że sprowadzono je tam na początku XX w., ale zostały odnalezione, przez mieszkankę tego regionu – Helenę Gruchałową w przyszkolnym ogrodzie niemieckiego nauczyciela. Obok szkoły, która spłonęła przetrwał ogród a w nim zapomniane rośliny truskawki. Helena Gruchałowa rozpoczęła ich uprawę w swoim ogródku. To od niej nowe owoce rozpowszechniły się na tym terenie. Obecnie truskawki kaszubskie są jednym z najbardziej znanych produktów z ChOG w Polsce i poza granicami kraju.
Jabłka grójeckie (ChOG)
Produkt wpisany na listę unijnych oznaczeń w 2011 r. Produkuje się go w 21 gminach województwa mazowieckiego i 5 gminach województwa łódzkiego. Jednak największa koncentracja upraw znajduje się w okolicach Warki, Grójca, Belska Dużego i Błędowa. Oznaczeniem tym może być wyróżnionych aż 40 odmian.
Znakiem i produktem administruje Stowarzyszenie Sady Grójeckie. Jabłka grójeckie wyróżniają się wyższym o 5% od przeciętnego dla danej odmiany rumieńcem (większa zawartość antocyjanów pod skórką), mają też wyższą o 5% kwasowość. Daje im to charakterystyczny wyraźny smak. Historia upraw jabłoni na tym terenie sięga czasów Królowej Bony, która w 1545 r. otrzymał te ziemie i rozpoczęła rozwój sadownictwa. Ważnym etapem w rozwoju sadownictwa był 1918 r., gdy na tym terenie zbudowano pierwszą w Polsce przechowalnię owoców. Pozwoliło to na sprzedaż jabłek także zimą. Sadownictwo w tym regionie szczególnie intensywnie rozwijało się w okresie powojennym.
