Ochrona jabłek przed chorobami przechowalniczymi cz. I

Każdy sadownik dąży do uzyskania jak największego plonu owoców o bardzo dobrej jakości oraz jednocześnie uzyskania z sadu owoców nadających się do długiego przechowywania w przypadku zachwiania się rynku zbytu i niezbyt zadowalających cen. Aby osiągnąć ten cel należy realizować określone zabiegi agrotechniczne w końcówce sezonu wegetacyjnego czyli w okresie około zbiorczym. Wraz z nadejściem dojrzewania owoców ziarnkowych w różnych terminach (odmiana, podkładka, wiek drzew) bardzo istotną rzeczą jest ich zabezpieczenie przed patogenami wywołującymi różnego rodzaju choroby przechowalnicze. Niektóre choroby infekują owoce jeszcze wiszące na drzewie, przed ich zbiorami, inne natomiast rozwijają się dopiero po włożeniu do obiektu przechowalniczego. Każdy odpowiednio wyrośnięty (kaliber), jędrny (wysoka twardość miąższu) i wybarwiony (odmiana) owoc oraz o odpowiednich zdolnościach przechowalniczych (brak porażenia chorobami przechowalniczymi) to lepsza jakość. Aktualnie jabłka z wielu lokalizacji są niewystarczającej jakości na co wpływają: ordzawienia po mrozowe, uszkodzenia po gradzie, poparzenia słoneczne, ugotowanie miąższu, pęknięcia przyszypułowe, brak, mała liczba nasion lub niedostateczne ich wykształcenie, otwarte dno przykielichowe (nieodpowiednie zapylenie – warunki pogodowe i brak owadów zapylających), pleśnienie komór nasiennych, niedobory wapnia (GPP) itd. Biorąc pod uwagę powyższe, należałoby nie oszczędzać na ochronie przed patogenami chorób przechowalniczych i zastosować odpowiednią technologię przed i zarówno po zbiorach jabłek. Wybór odpowiedniego rozwiązania przyczyni się do znacznie trwalszego przechowywania owoców i zdecydowanie mniejszych strat, co przełoży się na lepszą (czytaj: wyższą) cenę sprzedaży takich owoców po otwarciu chłodni. Jest to bardzo istotną rzeczą zwłaszcza przy niedoborze „dobrego” towaru na rynku właśnie w bieżącym sezonie 2024.

Najczęściej występujące choroby przechowalnicze

Jedną z najczęściej występujących chorób przechowalniczych jabłek jest Mokra zgnilizna syn. sina zgnilizna / pleśń (Penicillium expansum / Penicillium spp.), która prowadzi do szybkiego, gnilnego rozkładu ich miąższu. Poraża głównie odmiany, których skórka owocu jest bardzo podatna na uszkodzenia – przecięcia, obicia, zadrapania i inne (np. wyrywania szypułki). Wokół uszkodzonej skórki owocu, miejsca zakażenia, powstaje miękka wodnista plama o barwie od oliwkowozielonej do jasnobrunatnej. Początkowo skórka jest napięta i jest bardzo delikatna, że przy dotknięciu pęka. Pod uszkodzoną skórką można zauważyć brunatny miąższ o bardzo rzadkiej konsystencji i charakterystycznym nieprzyjemnym zapachu zgnilizny.  Zgnilizna ta rozwija się bardzo szybko (silny enzym grzyba) i obejmuje cały owoc, który ostatecznie gnije i ulega deformacji. Po dotknięciu owoc taki rozpada się i z jego środka wycieka lepki płyn. Charakterystycznym objawem są kilkumilimetrowe „poduszeczki” (grzybnia, trzonki i konidia patogenu) na powierzchni porażonych owoców, najpierw barwy białej a później sinoniebieskawych (Fot. 1 i 2). Zarodniki bardzo łatwo uwalniają się  czyli pylą i unoszą się w powietrzu, osiadając na inne, zdrowe owoce. Innymi źródłami zarodników tego patogenu mogą być również resztki zgniłych owoców w skrzyniopaletach i in. czy woda używana do wodnego rozładunku. Choroba ta rozwija się w szerokim zakresie temperatur, ale po przeniesieniu owoców z chłodni do wyższej temperatury można zaobserwować zwiększone jej nasilenie i duży ubytek w owocach przygotowywanych do sprzedaży. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi mokrej zgnilizny są: uszkodzenia owoców przez szkodniki, po gradzie, niestarannym zbiorze i transporcie owoców oraz długie ich składowanie w zbyt wysokiej temperaturze po zbiorze (spękania skórki).

Fot. 1 - Typowe objawy mokrej zgnilizny (sinej pleśni) na jabłku               Fot. 2 - Mokra zgnilizna gruszek, owoc porażony (po lewej) i owoc zdrowy (po prawej)

Szczególnie groźną chorobą jabłek jest gorzka zgnilizna (Neofabraea malicorticis / Neofabraea alba / Neofabraea spp.), szczególnie u odmian podatnych jak: ‘GOLDEN DELICIOUS’ i sporty, ‘PINOVA’ i sporty, ‘LIGOL’, ‘GALA’ i sporty, ‘SAMPION’ i sporty, ‘RUBIN’, ‘TOPAZ’ czy ‘ELISE’ w sadach prowadzonych intensywnie. Pierwsze objawy tej zgnilizny pojawiają się zazwyczaj na owocach o zaawansowanym stopniu dojrzałości (konsumpcyjna) po kilku miesiącach ich przechowywania. Początkowymi objawami są niewielkie brunatne okrągłe plamki wokół przetchlinek czyli tzw. oczkowanie jabłek (Fot. 3). Przebarwienia w formie plam w krótkim czasie powiększają się i zlewają się ze sobą osiągając średnicę nawet kilku centymetrów. Skórka w obrębie gnijących plam jest ciemnobrązowa w środku a jaśniejsza od brzegu i jest zazwyczaj gładka i napięta, czasem może pęknąć podłużną szczeliną. Zgnilizna w postaci owalnej plamy może również powstawać w zagłębieniu szypułowym, gdzie przed zbiorem przez dłuższy czas znajdowała się woda. Na jednym owocu może występować kilka różnej wielkości brunatnych plam gnilnych. Choroba rozwija się z plam, klinowato w głąb miąższu, często aż do samego gniazda nasiennego. Nazwa tej choroby wzięła się stąd, że zdrowy miąższ przylegający do porażonej części owocu ma zdecydowanie gorzki smak. W miejscu zaawansowanego porażenia (pierwsze, stare plamy) pod skórką są nieregularnie ułożone drobne wypukłości czyli owocniki (acerwulusy). W warunkach wysokiej wilgotności powietrza z owocników tych wypływają śluzowate kremowo żółto-szare zarodniki konidialne. W miarę upływu czasu zgnilizna opanowuje cały owoc. Choroba rozwija się w formie utajonej już w sadzie, gdzie dochodzi do infekcji poprzez kiełkowanie zarodników grzyba poprzez przetchlinki owoców w czasie deszczu. Rozwojowi gorzkiej zgnilizny sprzyja: opad deszczu przed zbiorem (na ok. 6-4 tygodnie przed), zbyt późny zbiór (dojrzałość owoców) oraz przechowywanie owoców w nieodpowiedniej temperaturze (zbyt wysoka).

Fot. 3 - Charakterystyczne oczkowanie wokół przetchlinki - gorzka zgnilizna na jabłku

Chorobą, jedną z patogenów kory i drewna, która powoduje w znaczącym stopniu gnicie owoców w trakcie sezonu wegetacyjnego (forma letnia) oraz podczas ich przechowywania (forma zimowa - przechowalnicza), jest brunatna zgnilizna drzew ziarnkowych syn. monilioza (Monilinia fructigena / Monilinia spp.). Najpowszechniej występującym objawem formy letniej jest gnicie jabłek, na których powstają szybko powiększające się plamy gnilne z koncentrycznie ułożonymi szaro-beżowymi brodawkami (sporodochia z zarodnikami konidialnymi). Z czasem zgnilizna obejmuje całą powierzchnię owocu/owoców, które marszczą się i kurczą, potem mogą opadać lub pozostają na drzewie tworząc „mumie” (zaschnięte owoce przerośnięte grzybnią). Przechowalnicza forma choroby ujawnia się dopiero w trakcie lub po przechowywaniu. Objawy rozpoczynają się także od powstawania małej plamy gnilnej wokół uszkodzonego miejsca na skórce owocu. Z czasem zgnilizna z plamy powiększa się i obejmuje całą powierzchnię owocu. Takie porażone (przed zbiorem) owoce przybierają w chłodni najpierw ciemnobrązowe a potem czarne zabarwienie, a na ich powierzchni występuje watowata biała grzybnia z pseudosklerocjami (Fot. 4). W odróżnieniu od innych zgnilizn owoce porażone moniliozą są w miarę suche i jędrne oraz nie zanieczyszczają innych zdrowych owoców. W przypadku dość długiego kontaktu owocu gnijącego ze zdrowym owocem podczas przechowywania może dość do infekcji na skutek wnikania strzępek grzyba z chorego do przetchlinek zdrowego owocu. Wszelkie mechaniczne uszkodzenia skórki (grad, szkodniki – owocówka i zwójki, nieprecyzyjny zbiór) i przechowywanie owoców w wyższej temperaturze (niż zalecana), sprzyja rozwojowi formy zimowej – przechowalniczej moniliozy.

Fot. 4 - Zimowa - przechowalnicza forma brunatnej zgnilizny (monilinii)

Kolejną najważniejszą chorobą przechowalniczą na jabłkach jest szara pleśń jabłek (Botrytis cinerea) ze względu na częstotliwość występowania jak i rozwój tzw. gniazdowy podczas przechowywania. Gnicie owoców powodowane przez tego patogena zaczyna się przeważnie od suchych (sucha zgnilizna przykielichowa) albo gnilnych (mokra zgnilizna przykielichowa) plam wokół kielicha owocu (miejsce infekcji). Plamy czasami mogą rozwijać się również w miejscach uszkodzeń skórki przy zbiorze. Typowe objawy formy przechowalniczej są niewidoczne przed zbiorem i ujawniają się dopiero w wysokiej wilgotności w trakcie przechowywania owoców. Na porażonych owocach z początku pojawiają się jasnobrązowe gnijące plamy, które następnie powiększają się powodując zgniliznę całego owocu. Plamy gnilne na zdrowym owocu mogą również powstawać w różnych miejscach styku z owocem chorym. Porażone jabłko czy gruszka charakterystycznie marszczy się, wydziela charakterystyczny fermentacyjny zapach, jest koloru złocistobrązowego i wygląda jak „upieczone” (Fot. 5). Na powierzchni skórki pojawia się biało-szary, intensywnie pylący nalot grzybni z zarodnikami (apotecja), które porażają owoce sąsiadujące powodując powstawanie „gnilnych gniazd” w skrzyniopaletach. Ostatecznie choroba ta może doprowadzić do dużych strat owoców w zależności od czasu ich przechowywania oraz podatności odmian: ‘LIGOL’, ‘RED DELICIOUS i sporty, ‘GLOSTER’, ‘CORTLAND’ czy ‘GALA’ i sporty. Szara pleśń infekuje przy deszczowej i chłodnej pogodzie podczas kwitnienia a także w okresie przed zbiorczym i w trakcie zbioru. Dodatkowymi czynnikami wpływającymi na rozwój tej choroby są: zbiór mokrych owoców (po deszczu lub rosie), opóźnione schłodzenie owoców po zbiorze oraz zły system wentylacyjny przechowalni.

Fot. 5 - Szara pleśń jabłek - owoce wyjęte z chłodni

Późny parch przechowalniczy jabłek (Venturia inaequalis) poraża już starsze owoce na drzewie przed zbiorem. Na owocu powstają charakterystyczne drobne ciemnoszare lub czarne drobne plamki (1-3 mm) w ilości od kilku do kilkudziesięciu. W odróżnieniu od wcześniej opisanych chorób przechowalniczych plamki rozwijają się tylko w obrębie skórki i nie przerastają w głąb miąższu oraz nie powodują gnicia owoców. Najczęściej większa ilość plamek lub ich skupisk występuje w przyszypułowej części owoców, gdzie dłużej gromadzi się woda po deszczu lub mgle. W przypadku zakażenia owoców przed zbiorem (deszczowe pogody), objawy mogą pojawić dopiero w obiekcie przechowalniczym i odpowiadają wyżej opisanym objawom występującym przed zbiorczo  (Fot. 6). Takie porażone jabłka nie mają żadnej wartości handlowej ze względu na plamki, a także szybko więdną i tracą jędrność (zwiększona transpiracja). Podczas przechowywania są wrotami wtórnych infekcji innych patogenów grzybowych (przechowalnicze) dla zdrowych owoców w skrzyniopalecie. Powstawaniu objawów późnego parcha przechowalniczego sprzyja niedostateczna ochrona przed tą chorobą w czasie całego sezonu wegetacyjnego, co przejawia się występowaniem „żywych plam” tzw. parcha mozaikowego w drugiej połowie lata. Nasilenie choroby występuje również przy częstych opadach atmosferycznych w okresie okołozbiorczym oraz nieodpowiednich warunkach przechowywania (wysoka wilgotność np. > 85%).

Fot. 6 - Jabłko odm. LOBO porażone późnym parchem przechowalniczym - po przechowywaniu

Antraknoza (Glomerella spp.)

Stosunkowo nową chorobą przechowalniczą jabłek jest Antraknoza (Glomerella spp.), której objawy występują już przed zbiorami. Choroba ta w pierwszym stadium objawia się w postaci małych i zagłębionych jasnobrązowych plamek na skórce (w obrębie przetchlinek). Częściowo przypominają one objawy gorzkiej zgnilizny, ale w przypadku antraknozy, na jednym owocu jest znacznie więcej drobnych i nieregularnych plam, które z czasem „zlewają się” ze sobą. Kolejne stadium choroby to zwiększone, zapadnięte powierzchnie gnilne koloru pomarańczowo-łososiowego (większa część powierzchni owocu) z charakterystycznie ułożonymi koncentrycznie czarnymi owocnikami (perytacja) do złudzenia przypominające linie papilarne (Fot. 7). Antraknoza występuje najczęściej na odmianach, które wrażliwe są na niedobory wapnia (Ca) i obserwowano ją już wcześniej na jabłkach odmian: ‘LIGOL’, ‘IDARED’ i sporty, ‘JONAGOLD’ i sporty, ‘SAMPION’ i sporty, ‘GOLDEN DELICIOUS’ i sporty czy ‘PINOVA’ i sporty.

Fot. 7 - Objawy rzadko spotykanej choroby przechowalniczej antraknozy jabłek na odm. LIGOL

×

×