Mróz, przymrozek/przymrozki w sadzie, co robić przed i po?

Wszelkie uprawy sadownicze można chronić przed szkodliwym działaniem niskich temperatur na wiele sposobów: oprysk glinką kaolinową - Fot. 1, zraszanie wodą (instalacje nadkoronowe) – Fot. 2, stosowanie urządzeń do zamgławiania, ogrzewanie powietrza (nagrzewnice, piecyki i świece sadownicze) i mieszanie powietrza (wiatraki). Innymi rozwiązaniami wspomagającymi ochronę i regenerację roślin sadowniczych przed i po przymrozkach jest stosowanie preparatów pochodzenia organiczno-mineralnego i roślinnego w formie oprysku pozakorzeniowego. Biostymulatory i regulatory wzrostu przeciwdziałają spadkowi odporności na mróz pąków kwiatowych, kwiatów lub zawiązków oraz ułatwiają regenerację uszkodzeń mrozowych. Do podnoszenia odporności i tolerancji na niskie temperatury przydatne są preparaty zawierające substancje wzrostowe, które chronią przed stresem oksydacyjnym (polifenole) poprzez blokowanie procesów zmierzających do większego uwodnienia komórek/tkanek, a także substancje zagęszczające sok komórkowy. Jeżeli chodzi o regenerację po mrozie, to preparaty powinny dostarczać uszkodzonym organom substancje stymulujące (fitohormony) procesy metaboliczne w roślinie. Firma UPL Polska posiada kilka rozwiązań dla sadownictwa, które wielokrotnie sprawdziły się w strategii antyprzymrozkowej: Asahi SL, BM Start, Promalin, Regulex 10 SG.

Fot. 1 - Zabielona kwatera odm. 'GALA' - marzec 2021                                                                                                   

Fot. 2 - Zabezpieczone pąki kwiatowe przed mrozem poprzez zraszanie drzew wodą

Najbardziej znanym rozwiązaniem i stosowanym na całym świecie do zapobiegania szkodom mrozowym jest produkt Asahi SL. To biostymulator wzrostu i rozwoju roślin zawierający substancje biologicznie, które są pochodnymi polifenoli i naturalnie występują w roślinach. Produkt ten zapobiega przemarzaniu pąków kwiatowych, kwiatów i młodych zawiązków owoców a także ułatwia regenerację już podmarzniętych pąków kwiatowych jak i liściowych. Pobudza dodatkowo komórki do wytwarzania energii, która powstaje znacznie łatwiej i w większej ilości, co pozwala na łatwiejsze pokonanie stresu pomrozowego. Przyspiesza krążenie cytoplazmy powodując tym samym szybszą reakcję/odpowiedź rośliny na stres. W zależności od warunków otoczenia jak i potrzeb roślina może wykorzystać mechanizmy obronne „uruchomione” przez Asahi SL jednocześnie lub każde osobno. Biostymulator ten stymuluje również przepływ asymilatów z liści do pąków kwiatowych, kwiatów, młodych zawiązków owoców, rosnących i dojrzewających owoców oraz korzeni.

Drugi z wymienionych preparatów pełniący rolę antystresanta to biostymulator kwitnienia i wiązania owoców BM Start. Zawiera on wysoce skoncentrowany filtrat GA 142 z alg morskich Ascophyllum nodosum (technologia PhysioActivator Technology - aminokwasy roślinne, fitohormony, polisacharydy, witaminy) z dodatkiem pierwiastków: bor (B), molibden (Mo), siarka (SO3) i magnez (MgO). Po jego zastosowaniu roślina zwiększa produkcję poliamin, co wpływa na intensywniejsze podziały komórkowe, a tym samym na prawidłowy rozwój kwiatów, zawiązywanie owoców oraz wczesny rozwój zawiązków. Stosując wiosną BM Start podnosimy ogólną kondycję pąków/kwiatów stymulując całe kwitnienie (przedłużenie i zintensyfikowanie), a następnie proces zapłodnienia oraz poprawę zawiązywania owoców w niekorzystnych warunkach pogodowych. Efektem stosowania BM Start jest stały wysoki poziom podziałów komórkowych prowadzących do poprawy zawiązywania owoców i zwiększenia liczby komórek szczególnie w zawiązkach dominujących (królewskich).

Wieloletnie badania światowe i krajowe oraz praktyka sadownicza pokazała, że preparat Asahi SL warto zastosować do wspomagania roślin przed i po wystąpieniu czynnika stesogennego jakim są spadki temperatur. Bardzo dobrze sprawdza się we wszystkich uprawach w mieszaninie z preparatem BM Start. W przypadku drzew ziarnkowych, takie połączenie można użyć w różnych fazach fenologicznych: pojawianie się pierwszych liści (BBCH 01-06), różowy pąk jabłoni/biały pąk gruszy (BBCH 57), pełnia kwitnienia (BBCH 65-66) lub koniec kwitnienia/opadanie płatków kwiatowych (BBCH 69-70). Niestety nie ma gwarancji, że zastosowanie jakiejkolwiek strategii ochrony przed przymrozkami zabezpieczy uprawy przed stratami w 100%. Analogicznie mieszaninę tą można użyć  w innych gatunkach sadowniczych zarówno przed i po mrozie. Aplikacje należy przeprowadzić przed spodziewanym mrozem najlepiej w czasie 48-24 godzin przed, ale nie później niż do 12 godzin. Zabieg wykonany zbyt krótko będzie raczej mało skuteczny. Minimalna temperatura jego stosowania po mrozie to ok. 4-5°C (tzw. zero fizjologiczne), kiedy rośliny zaczną powoli funkcjonować. Asahi SL + BM Start daje dodatkową stymulację roślin, a także ochronę nieprzemarzniętych jeszcze organów roślinnych, również wpływa na regenerację wcześniejszych szkód po mrozie.

Jeżeli chodzi o działania wspomagające uszkodzenia mrozowe to sadownicy z Zachodniej Europy i USA od dawna stosują w tym celu preparaty na bazie naturalnych hormonów roślinnych np.: Promalin, Regulex 10 SG. Obydwa zawierają mieszaninę kwasów giberelinowych (GA 4+7), a także 6-bezyloadeninę (6-BA) - Promalin. Gibereliny (GA 4+7) i cytokinina (6-BA) są naturalnymi hormonami, które silnie działają na podziały komórkowe, wielkość komórek oraz podniesienie biosyntezy antyoksydantów, usuwających toksyczne dla rośliny wolne rodniki tlenowe, indukowane pod wpływem mrozu. Gibereliny należą do tych fitohormonów, które przez zmiany stężenia regulują wiele procesów fizjologicznych, co często wykorzystuje się w praktyce przez dostarczanie roślinie giberelin w postaci preparatów zwłaszcza w warunkach silnego stresu (mróz), kiedy naturalna synteza ich jest mocno zakłócona. Działanie giberelin w roślinach to m.in.: stymulacja podziałów komórkowych; zwiększanie gęstości komórek; wydłużanie komórek; indukcja zawiązania (grusza, triploidy), indukcja partenokarpii, zawiązywanie owoców beznasiennych – stymulacja rozwoju owocni (grusza, śliwa, jabłoń, winorośl).

Drugi fitohormon, cytokinina – 6-bezyloadenia (6-BA) jest związkiem umożliwiającym i przyspieszającym podziały komórkowe. Najwięcej cytokinin stwierdzono w korzeniach, a także w młodych liściach i pąkach oraz dojrzewających owocach i ich nasionach. Działanie cytokinin w roślinach to m.in.: stymulacja wzrostu objętościowego i podziałów komórek, indukcja wzrostu pąków bocznych, indukcja rozwoju pędów bocznych, indukcja rozgałęziania (osłabienie dominacji wierzchołkowej). Pierwsze dwa zjawiska (podziały komórkowe i wzrost pąków) wykorzystywane są w praktyce w sadownictwie przy regeneracji roślin. Potwierdzono, że preparat Promalin zastosowany ratunkowo po przymrozku, znacznie poprawił zawiązanie owoców, które były większe i pozbawione nasion (partenokarpiczne) - Ryc. 1. 

Ryc. 1 – Promalin zwiekszył zawiązanie jabłek partenokarpicznych

Zastosowanie w/w rozwiązań jest w stanie pomóc roślinom jedynie wtedy, kiedy uszkodzenia nie są bardzo silne i dają szansę roślinie na przeżycie. Tylko żywe komórki i lekko uszkodzone jesteśmy w stanie pobudzić do regeneracji. Nie ma na świecie preparatu, który jest w stanie „wskrzesić” obumarłe organy.

Zgodnie z praktyką sadowniczą preparaty Promalin i Regulex 10 SG zastosowane w okresie okołokwitnieniowym zmniejszają skutki przymrozków, ale dodatkowo redukują powstawanie ordzawień na skórce owoców oraz wpływają na lepsze zawiązanie w przypadku drzew ziarnkowych (szczególnie grusze, jabłonie – odmiany diploidalne: ‘JONAGOLD’ i sporty, ‘MUTSU’, ‘BOSKOOP’ czy odm. ‘LIGOL’). Aby uzyskać efekt poprawy zawiązania stosując w/w produkty, zabieg musi być wykonany po rozpoczęciu kwitnienia (minimum 10% otwartych kwiatów, a najlepiej 30–50%). Obydwa regulatory wzrostu można stosować po przymrozku najlepiej jak najszybciej (do 24-48 godzin po), kiedy tylko warunki pozwolą na wykonanie zabiegu. Preparaty będą skuteczne już w temperaturze 7-9°C (potwierdzono przez naukowców z USA), gdzie normalnie minimalna temperatura na ich zastosowanie wynosi 15°C.

W miesiącach kwiecień/maj 2020 w większości rejonów Polski doświadczyliśmy przymrozków, ze średnią temperaturą ok. - 5°C, a temperatury < 0°C utrzymywały się w lokalizacjach nawet do 14 dni. W kwaterach przemarzniętych było zdecydowanie mniej jabłek na drzewie. W kwaterach, gdzie przymrozki utrzymywały się długo, bardzo dobrze sprawdziło się rozwiązanie: Promalin/Regulex + BM Start. Aplikowano je dolistnie, 2-krotnie: pełnia kwitnienia (BBCH 65-66) i po kwitnieniu/opadanie płatków kwiatowych (BBCH 67-69). Ogólny plon owoców został odratowany (jabłka beznasienne), ponieważ zregenerowano podmarznięte tkanki kwiatów. Zabieg ten wpłynął również na poprawę wyglądu owoców ograniczając ordzawienia.

mgr inż. ogr. Tomasz Sikora, Doradca ProNutiva - UPL Polska