Odporne patogeny i szkodniki – problem współczesnej ochrony sadów
Niewłaściwe stosowanie środków ochrony roślin sprzyja powstawaniu odpornych ras szkodników, patogentów i chwastów. Trudno je zwalczyć dotychczas stosowanymi preparatami. W czym dokładnie tkwi problem i jak można się przed nim ustrzec?
Odporność owadów na substancje aktywne pestycydów wiąże się z selekcją w populacji takiej rasy, której osobniki mogą tolerować dawki trucizny zwykle śmiertelne dla większości osobników. Odporność ta jest dziedziczona przez kolejne pokolenia. Rzadko obserwuje się odporność prostą (tylko na 1 pestycyd), częściej odporność krzyżową (np. na różne pestycydy z tej samej grupy chemicznej). Znana jest też odporność wielokierunkowa, czyli taka, gdzie populacja szkodnika odporna jest na wiele pestycydów z różnych grup, dzięki wielu mechanizmom odporności.
Analogiczny problem dotyczy odporności grzybów na fungicydy. Stosowanie niektórych z nich wiąże się z wyższym ryzykiem uzyskania odporności przez patogeny. Duże ryzyko niosą ze sobą preparaty zawierające: benzimidazole, tiofanat, strobiluryny. Średnie ryzyko dotyczy takich środków, jak: imidazole (trifmina), piperazyna (triforina), pyrimidazole (fenarimol), triazole, cyprodinil, pryrimetanil, mepanipirym. Średnie ryzyko do dużego dotyczy następujących substancji: procymidon, winklozolina, iprodion, bixafen, boscalid, carboxin, fenfuram, fluopyram, flutolanil, mepronil, oxycarboxin, penflufen, penthiopyrad. Najniższe ryzyko generowania odporności grzybów mają środki zawierające substancje: quanidyna, ditianon, captan, miedź. Tempo uzyskiwania odporności przez patogeny różni się dla poszczególnych grup środków. Przykładowo benzimidazole już po 2-3 latach stosowania generowały rasy odporne, strobiluryny po 3-4 latach. Anilinopirymidyny dopiero po 10 latach a dodyny po 15-20 latach.
Jak przeciwdziałać powstawaniu odporności szkodników? Przede wszystkim stosować ś.o.r. tylko wtedy, gdy jest to konieczne (progi zagrożenia). Przestrzegać zalecanych dawek oraz wykorzystywać naprzemiennie preparaty o różnym mechanizmie działania. Jeżeli wykryto odporność szkodników na środki z danej grupy chemicznej, należy zaprzestać stosowania preparatów z tej grupy. Duże znaczenie ma także ochrona fauny pożytecznej, gdyż ta ogranicza występowanie szkodników bez względu na ich stopień odporności. Szczególnie ważne w zapobieganiu tworzenia się odporności szkodników jest stosowanie metod integrowanego ich zwalczania.
Jak przeciwdziałać powstawaniu odporności patogenów? Należy stosować rotację preparatów, a także w ograniczonej liczbie wykonywać zabiegi. Ważną techniką zapobiegawczą jest korzystanie z mieszanin różnych fungicydów, w tym wykorzystanie preparatów o różnym mechanizmie działania. Nie należy obniżać dawek fungicydów. Przykładowo fungicydy SDHI ze średnim do dużego ryzykiem generowania odporności powinny być stosowane w uprawach drzew ziarnkowych zapobiegawczo nie częściej niż w 2 zabiegach następujących po sobie. W uprawach drzew pestkowych zaleca się ich stosowanie zapobiegawczo, maksymalnie 3-krotnie, w mieszaninie nie więcej niż 2 razy po sobie. W strategii antyodpornościowej ważne jest wykorzystywanie w miarę możliwości odmian odpornych a także prowadzenie monitoringu występowania odporności i nasilenia chorób, gdyż jest to podstawa podejmowanych decyzji w każdym sadzie.
