Parch jabłoni – wszystko, co powinieneś o nim wiedzieć

Jedną z najgroźniejszych, a zarazem najczęściej występujących chorób jabłoni jest parch – wywoływany przez grzyba Venturia inaequalis, mogący powodować straty plonu sięgające nawet 80%. Drzewa narażone są na infekcję przez cały okres wegetacji. O występowaniu i nasileniu choroby decydują: wielkość źródła infekcji, warunki pogodowe i podatność odmiany. Parch jabłoni przyczynia się do strat ekonomicznych plonu, wpływa również na plenność drzew w przyszłych sezonach wegetacyjnych. Dlatego tak ważna jest wiedza o rozwoju choroby, jej zwalczaniu oraz doborze właściwych środków ochrony roślin.

Występowanie parcha jabłoni
Najkorzystniejsze warunki rozwoju dla parcha znajdują się strefie klimatów umiarkowanych. Ponadto w Polsce rejestruje się największe wysiewy zarodników workowych. Szczególnie duże nasilenie choroby obserwuje się w latach z dużą ilością wiosennych opadów.

Rośliny żywicielskie parcha
Choroba ta, oprócz jabłoni, atakuje również inne drzewa owocowe. W polskich gospodarstwach można zaobserwować parcha jabłoni, gruszy, głogu oraz jarzębiny.

Objawy parcha
Objawy najczęściej widoczne są na liściach i owocach, ale grzyb poraża również kwiaty, szypułki owoców, ogonki liściowe, działki kielicha, rzadziej pąki i pędy. Na górnej stronie liści pojawiają się ciemnooliwkowe plamy różniej wielkości, zazwyczaj kulistego kształtu, które pokryte są nalotem. W warunkach sprzyjających rozwojowi patogenu plamy mogą się zlewać, tworząc rozległe nekrozy, w ostateczności deformując całą tkankę liścia i wykruszając się. Porażone liście przedwcześnie opadają. Na owocach pojawiają się ciemne, okrągłe plamy, w obrębie których powstają nekrozy. Roślina, chroniąc się przed wniknięciem patogenu i utratą wody, korkowacieje w miejscach infekcji, tworząc swoistą bliznę. Występowanie nawet niewielkiej ilości plam na liściach wpływa negatywnie na wzrost i owocowanie. Wynika to z zakłócenia stosunków wodnych drzewa oraz ograniczenia produkcji asymilatów.

Szkodliwość choroby
Parch powoduje zasychanie i przedwczesne opadanie liści. Zakłóca pracę aparatów szparkowych, które odpowiedzialne są za oddychanie i transpirację rośliny. Ogranicza zawiązywanie pąków kwiatowych, w związku z czym w kolejnym roku po infekcji drzewo będzie miało mniejszy plon. Silnie porażone owoce nie nadają się do spożycia.

Rozwój grzyba Venturia inaequalis
W rozwoju grzyba Venturia inaequalis wyróżnia się następujące fazy:
- zimowanie,
- okres infekcji pierwotnych powodowanych przez zarodniki workowe,
- okres infekcji wtórnych dokonywanych przez zarodniki konidialne.

Grzybnia zimuje na opadłych liściach, gdzie formują się otocznie. To z nich na wiosnę wydostaną się worki z gotowymi do infekcji zarodnikami workowymi (askosporami). Wiosną przy sprzyjających warunkach wilgotnościowych askospory są wyrzucane z worków i – niesione przez wiatr – docierają na drzewa. Właśnie w tym momencie jabłoń jest najbardziej narażona na porażenie chorobą, a presja infekcyjna jest największa. Zarodniki, które znalazły się na wilgotnych liściach, rozpoczynają wzrost. Niedługo później grzybnia wnika pod skórkę blaszki liściowej, powodując infekcję pierwotną. Parch rozrasta się pod skórką, po kilkunastu dniach grzybnia rozrywa skórkę i zaczyna tworzyć na jej powierzchni trzonki z zarodnikami letnimi (konidialnymi), sprawcami infekcji wtórnych, które trwają niekiedy aż do końca okresu wegetacji.

Warto wiedzieć, że masowe rozsiewanie zarodników workowych rozpoczyna się w fazie zielonego pąka i trwa jeszcze po przekwitnięciu drzew. Najważniejszy więc okres zakażania przez parcha przypada na wiosnę, dlatego opryski jabłoni w tym momencie są najważniejsze.

Integrowana Ochrona Roślin
Od 1 stycznia 2014 roku w Polsce obowiązuje przestrzeganie zasad Integrowanej Ochrony Roślin. Polega ona na ograniczeniu stosowania środków ochrony roślin i walce z agrofagami metodami niechemicznymi. Jej najważniejsze założenia to: właściwy płodozmian, zakładanie plantacji z kwalifikowanego materiału szkółkarskiego, odpowiednia agrotechnika, uprawa odmian odpornych, stosowanie zrównoważonego nawożenia, dezynfekcja maszyn i opakowań do zbioru owoców, ochrona entomofauny pożytecznej i zapewnienie jej odpowiednich miejsc do bytowania (zakrzewienia i zadrzewienia śródpolne), podejmowanie decyzji o zabiegach chemicznych, poprzedzone monitoringiem organizmów szkodliwych z uwzględnieniem progów szkodliwości, stosowanie środków ochrony roślin o różnych mechanizmach działania (zapobieganie uodparnianiu się organizmów szkodliwych na jedną substancję) oraz prowadzenie ewidencji zabiegów.

Zwalczanie
Zapobieganie jest najlepszą formą ochrony. Wymaga ono jednak powtarzania zabiegów z częstotliwością dostosowaną do intensywności wzrostu tkanek zielonych i opadów. Po opadach powodujących zmycie środka z liści konieczne jest powtórzenie zabiegu. W celu uzyskania efektownej ochrony należy stosować preparaty w zalecanej, pełnej dawce. Pierwszy zabieg najlepiej jest wykonać przed pierwszą infekcją wiosenną. Zwykle w sadach jabłoniowych wykonuje się od 8 do 15 zabiegów w sezonie wegetacyjnym.

Metody niechemiczne
Ważnym elementem uzyskania dobrych efektów ochrony jabłoni jest prognozowanie. Powinno ono być oparte zarówno na przebiegu warunków pogodowych w okresie jesienno-zimowym i wczesnowiosennym, jak i na stopniu nasilenia choroby we własnym sadzie i w sadach sąsiadujących w sezonie poprzedzającym. Lustracje przeprowadzone jesienią pozwalają na w miarę realne oszacowanie wielkości źródła infekcji.

Podstawową metodą niechemiczną walki z parchem jest mechaniczne niszczenie i usuwanie opadłych liści z sadu. W ten sposób ogranicza się występowanie zarodników workowych czyli źródeł infekcji pierwotnych. Ta metoda jednak nie eliminuje całkowicie zagrożenia, gdyż wiatr może przenosić zarodniki na bardzo duże odległości. Zapewnienie równowagi pomiędzy wzrostem a owocowaniem oraz umiarkowane cięcie, niepowodujące nadmiernego zagęszczania koron, redukuje ryzyko infekcji – zwłaszcza latem. Przy zakładaniu sadu należy również zwrócić uwagę na dobór odmian odpornych na parcha jabłoni (niestety większość Polskich sadów składa się z odmian podatnych).

Dobór właściwych środków
Niezmiennie od wielu lat chemiczne zabiegi z wykorzystaniem klasycznych fungicydów stanowią najefektywniejszą, najszybszą i niekiedy jedyną metodę zapobiegania stratom powodowanym przez parcha jabłoni. O skuteczności danego zabiegu decyduje głównie wybór właściwego fungicydu.

Do fungicydów o działaniu zapobiegawczym zalecanych w ochronie jabłoni należą m.in. MIEDZIAN EXTRA 350 SC oraz MIEDZIAN 50 WP. Środki te są bardzo przydatne przy pierwszych zabiegach, ponadto można je również stosować w uprawach ekologicznych, których celem jest produkcja zdrowej żywności nieskażonej i niemodyfikowanej, bogatej w substancje odżywcze. Mówiąc o środkach zapobiegawczych, nie powinno zabraknąć również preparatów: KAPTAN zawiesinowy 50 WP czy KAPTAN PLUS 71,5 WP, które wykazują również krótkie działanie interwencyjne (od 24 do 36 godzin po infekcji). W celu zwiększenia efektywności ochrony sadów przed parchem jabłoni zaleca się również stosowanie związków triazolowych, czyli środków układowych o specyficznym działaniu na komórki grzyba, tj. TORES 250 EC. Preparat ten posiada krótkotrwałe działanie zapobiegawcze (24-96 godzin), działanie interwencyjne (do 120 godzin) oraz charakteryzuje się bardzo dobrym działaniem wyniszczającym.

Negatywnym skutkiem, o którym powinniśmy pamiętać przy wielokrotnym i często niewłaściwym stosowaniu niektórych grup fungicydów, jest pojawianie się form Venturia inaequalis odpornych na te preparaty. Patogen ten charakteryzuje się dużą zmiennością biologiczną. Ponadto monokulturowy sposób uprawy jabłoni oraz prowadzenie intensywnej ochrony, często z użyciem fungicydów systemicznych o jednostronnym mechanizmie działania, sprawiają, że ryzyko wystąpienia odporności jest bardzo wysokie. Warto wiedzieć, że fungicydy zawierające związki miedzi (np. MIEDZIAN 50 WP, MIEDZIAN EXTRA 350 SC), siarki, ditiokarbaminiany, np. tiuram czy ftalimidy np. kaptan (KAPTAN zawiesinowy 50 WP, KAPTAN PLUS 71,5 WP) należą do grupy o niskim ryzyku pojawienia się odporności, gdyż charakteryzują się niespecyficznym mechanizmem działania, polegającym na blokowaniu wielu enzymów biorących udział w procesie oddychania. Ten sposób działania nie sprzyja ryzyku selekcji form odpornych patogenów.

Strategia antyodpornościowa
Fungicydy należące do grup wysokiego ryzyka wystąpienia odporności (tj. dodynowe, inhibitory biosyntezy ergosterolu, anilinopirymidynowych i strobilurynowych) powinny być stosowane nie częściej niż 2 razy w sezonie, w mieszaninie z preparatami o działaniu powierzchniowym. Powinno się zaprzestać stosowania fungicydów tylko z jednej grupy. Należy również pamiętać o przemiennym stosowaniu preparatów o różnym mechanizmie działania (rotacja fungicydów). Ważne jest również prawidłowe stosowanie fungicydów (pełne dawki, odpowiedni termin, prawidłowa technika ochrony) oraz stosowanie metod niechemicznych czy ograniczanie źródła infekcji pierwotnych, np. poprzez stosowanie jesiennego zabiegu 5-procentowym mocznikiem, który, o ile jest dobrze przeprowadzony, zwalcza nawet do 90% zarodników grzyba.

Odpowiedzialny producent Synthos AGRO ostrzega: ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na stosowane zwroty i symbole ostrzegawcze umieszczone na etykietach produktów.

Autor: Aleksandra Nowakowicz – Młodszy Specjalista ds. Rejestracji Synthos AGRO