Gala a choroby kory i drewna

Z sezonu na sezon wzrasta powierzchnia upraw jabłoni i według aktualnych danych GUS kwatery tego gatunku drzew owocowych obejmują w Polsce ok. 150 tys. ha. Jeżeli chodzi o odmianę ‘GALA’ i jej sportów, to stanowią one ok. 13 650 ha (9,1%) ogólnych nasadzeń jabłoni. Każdy sadownik uprawiający towarowo jabłonie chce mieć tę odmianę lub pochodne w swoim gospodarstwie i musi „pogodzić się” z powszechnie występującym problemem jakim są wszelkie choroby kory i drewna.   Sprawcami je wywołującymi są różne patogeny zarówno pochodzenia bakteryjnego i grzybowego, które są zmorą kwater odmian z rodziny ‘GALA’ . Należą do nich przede wszystkim: rak drzew owocowych syn. rak drzew liściastych (Neonectria galligena / Neonectria candidissima), rak bakteryjny drzew owocowych (Pseudomonas syringae), zgorzel kory jabłoni (Neofabraea malicorticis / Neofabraea alba). Wyżej wymienione patogeny wpływają na ogólną kondycję drzew poprzez ograniczanie wigoru, obniżenie plonowania, zwiększenie podatności na inne choroby, aby w końcowym porażeniu doprowadzić do powolnego ich zamierania i wypadania z kwater. Większość z nich wnika do roślin poprzez wszelkiego rodzaju rany na korze po: zebranych owocach - ślady poszypułowe, opadniętych liściach - ślady poliściowe, żerowaniu szkodników kory, cięciu ręcznym lub mechanicznym gałęzi a także gradzie lub mrozie.

Charakterystyczne objawy Pseudomonas syringae na kwiatostanie w młodej kwaterze ,GALA’

Przewodnik 3-letniego drzewka odm. ‚GALA SCHICO’ porażony grzybem Neofabraea spp. 

Przyczyny występowania

Większość nasadzeń odmiany ‘GALA’ i jej licznych sportów jest na podkładkach karłowych (np. M.9) szczególnie podatnych na porażenie przez choroby kory i drewna. Mniejsza średnica przewodnika czy pnia drzewka to zwiększone ryzyko jego „zaobrączkowania” i wyeliminowanie drzewka z kwatery. Zwiększanie ryzyka porażania przez dotyczy miejsc uszkodzeń pomrozowych, kiedy nowe  kwatery zakładane są jesienią a nie wiosną (częstsze infekcje) albo na nieodpowiednich stanowiskach, nisko położonych, w zagłębieniach - zastoiska mrozowe. Sadzenie drzewek w coraz mniejszej odległości w rzędzie (do 40-50 cm), przekłada się na większe zagęszczenie ich na hektarze i potęguje porażanie przez zgorzele kory i drewna. Zdecydowanie powinno się unikać się zakładania kwater z odmianą ‘GALA’ niewiadomego pochodzenia (brak licencji) zakupionych z importu albo bezpośrednio na targowisku (niska cena). Takie drzewka mogą być już porażone właśnie w niekwalifikowanej szkółce.   Od kilku sezonów nie ma „dłuższych”, śnieżnych i mroźnych zim, co wiąże się z ogólnoświatowym ocieplaniem się klimatu i takie warunki pogodowe (wysoka wilgotność i dodatnia temperatura) sprzyjają infekcjom zwłaszcza jesienią czyli w okresie największego zagrożenia porażeniem. Bardzo często można spotykać się z nieprzewidywalną pogodą, która może nas zaskoczyć nawet dwucyfrowymi przymrozkami w okresie końca zimy i przedwiośnia. Właśnie wtedy drzewa kończą już spoczynek bezwzględny (zimowy) a w wiązkach przewodzących zaczynają już powoli krążyć soki roślinne i dochodzi do licznych uszkodzeń pomrozowych stanowiących wrota do infekcji chorób kory i drewna. Nieumiejętnie prowadzona ochrona i agrotechnika kwater z odmianami szczególnie wrażliwymi (‘GALA’ i sporty) przyczynia się do silniejszego porażenia przez raki i zgorzele, a mianowicie:

• brak lub znaczne ograniczanie jesiennych zabiegów preparatami miedziowymi po zbiorach i po opadnięciu liści z drzew a także po cięciu zimowym czy letnim – związane z aktualnym brakiem zarejestrowanych ś.o.r. do zwalczania chorób kory i drewna w Programie Ochrony Roślin Sadowniczych (PORS), wycofanie fungicydów zawierających tiofanat metylu (2021 r.),
• zaniechanie zabiegów zabezpieczających uszkodzenia pogradowe ze względu na warunki pogodowe i brak środków zarejestrowanych
• brak lub nieodpowiednio prowadzona ochrona przed szkodnikami kory i drewna (zwójka koróweczka, przeziernik jabłoniowy, bawełnica korówka) – związane z bardzo „szczupłą” listą insektycydów zarejestrowanych do ich zwalczania lub całkowitym ich brakiem a także trudnością zwalczenia szkodników żerujących pod korą - dotarcie preparatu,
• zabezpieczanie ran rakowych i zgorzelowych dopiero na przedwiośniu, gdy infekcje zachodzą głównie jesienią i zimą,
• nie zwracanie uwagi na dezynfekcję pił tnących z maszyn wypożyczonych od innego sadownika czy od firmy usługowej przy mechanicznym cięciu drzew,
• rozdrabnianie gałęzi po cięciu i pozostawianie ich w kwaterach (dodatkowe źródło infekcji) a nie ich wygrabianie ich i usuwanie z sadu.

 Zabielone drzewa zabezpieczone przed pękaniem kory (różnica temperatur dzień - noc) oraz wnikaniem patogenów kory i drewna - 10.02.2025

Warunki rozwoju patogenów

W przypadku raka drzew owocowych najbardziej sprzyjającym zakażeniom jest okres zaraz po zbiorze owoców i w czasie opadania liści, warunkach wysokiej wilgotności (mżawki, długotrwałe opady) oraz temperatury powietrza wynoszącej 10-16°C. Decydującą rolę w rozprzestrzenianiu się tej choroby ogrywają właśnie opady atmosferyczne, które nasilają się w czasie jesiennym. Natomiast drzewa porażone rakiem bakteryjnym drzew owocowych są zdecydowanie bardziej podatne na po mrozowe uszkodzenia kory i drewna, gdyż bakterie rakotwórcze wykazują pewien synergizm z przymrozkami. Rozwojowi tej choroby sprzyja w okresie bezlistnym (jesień/zima) wysoka wilgotność powierza i temperatura od -5°C do 10°C. Największe ryzyko infekcji zgorzelem kory jabłoni występuje od jesieni do wiosny przy sprzyjających warunkach pogodowych z wysoką wilgotnością i temperaturą powietrza wynoszącą 10-16°C.

Uszkodzenie pomrozowe kory przez które zachodzą infekcje wszelkich zgorzeli kory i drewna

Objawy raka bakteryjnego drzew owocowych na młodych przyrostach - liście zaschnięte i charakterystycznie szeleszczące 

Zapobieganie

Profilaktyka stanowi podstawę w zapobieganiu chorobom kory i drewna. Możemy jedynie ograniczać dalszy rozwój chorób oraz przede wszystkim zabezpieczać młode, jeszcze zdrowe nasadzenia poprzez:

1. Bezwzględne i na bieżąco wycinanie części przy pozostawieniu zapasu zdrowej tkanki na tzw. czopy lub w całości porażonych organów (młode pędy, starsze gałęzie / konary) oraz całych chorych drzew a następnie wywożenie i palenie ich poza kwaterą,
2. Zabezpieczanie powstałych ran po czyszczeniu zrakowaceń / zgorzeli lub obcięciu gałęzi jesienią (a nie wiosną), poprzez smarowanie farbą emulsyjną albo maściami ogrodniczymi (wodna emulsja ze środkami powierzchniowo czynnymi) + 2% preparat miedziowy,
3. Wszelkie cięcie ręczne / mechaniczne albo czyszczenie ran rakowych należy przeprowadzać najlepiej podczas suchej i słonecznej pogody ze względu na szybsze wysychanie ran,
4. Wykonywanie zapobiegawczych zabiegów w ciągu: lata po cięciu letnim, po gradzie czy jesienią po zbiorach owoców i opadnięciu liści czy wczesną wiosenną po cięciu zimowym (przed ruszeniem wegetacji) przy użyciu produktów miedziowych,
5. Zabezpieczanie miejsc infekcji i ograniczanie występowania niektórych patogenów grzybowych i bakteryjnych po gradzie, po osmykiwaniu liści (szkółki),
6. Prowadzenie odpowiedniej i skutecznej ochrony przeciw szkodnikom uszkadzającym korę i drewno (zwójka koróweczka, przeziernik jabłoniowy i bawełnica korówka),
7. Pozakorzeniowe zabiegi (jesień / wczesna wiosna) glinką kaolinową lub wapnem hydratyzowanym z dodatkiem zwilżacza ograniczą powstawanie spękań kory po mrozie, zwłaszcza w młodszych nasadzeniach wrażliwszych na mróz,
8. Odpowiednie nawożenie w celu utrzymania dobrej kondycji pod kątem podatności na mróz i tym samym ograniczanie uszkodzeń pomrozowych,
9. Właściwe formowanie koron kwater już rosnących, zapewniające ich „przewietrzanie”, zapobiegające wyłamywaniu się lub występowaniu spękań kory w rozwidleniach,
10. Zakup i sadzenie drzewek z pochodzących z kwalifikowanych szkółek produkujących zdrowy i wysokiej jakości materiał szkółkarski,
11. Unikanie zakładania nowych nasadzeń w takich miejscach jak: „sad po sadzie”, w pobliżu starych i porażanych kwater, w nisko położonych, w bliskim sąsiedztwie zbiorników wodnych, zastoiskach mrozowych, na glebach źle zdrenowanych czy ciężkich i zbyt kwaśnych.

Zrakowacenia należy czyścić jesienią w słoneczny, ciepły dzień oraz zabezpieczać farbą emulsyjną z dodatkiem 2% produktu miedziowego 

Bieżące zalecenia

• Po zbiorze jabłek, jeszcze na aktywne zielone liście sugeruję aplikację produktu miedziowego typu miedź bioaktywna zawierająca kwas heptaglukonowy – HGA (np. Cobre w dawce 2,5-3,0 l/ha) + nawóz dolistny zawierający cynk i bor (w dawce 4,0 kg/ha) + nawóz zawierający ortokrzem (np. Megis w dawce 0,4-0,5 l/ha),
• Po opadnięciu 80-90% liści z drzew wskazany byłby kolejny zabieg produktem miedziowym (np. trójzasadowy siarczan miedzi / brochantyt w dawce 5,0-6,0 l/kg/ha albo na bazie tlenku miedzi / tlenochlorku / wodorotlenku miedzi w dawce 3,0-4,0 kg/l/ha.

Obrączkowania na gałęzi - grzyb Neonectria spp. 

Problem chorób kory i drewna jest bardzo często bagatelizowany przez sadowników i powszechnym są stałe błędy popełniane w ochronie i agrotechnice uprawy ‘GALI’ i jej sportów, które w ostateczności zniechęcają do uprawy towarowej tej odmiany.