Prawidłowe wyznaczanie terminu zbioru jabłek
Bardzo istotną rzeczą przed zbiorami owoców jabłek jest określenie przybliżonego a zarazem najwłaściwszego terminu ich zbioru. Należy pamiętać, że owoce nie mogą być zebrane zbyt wcześnie ani zbyt późno. Tylko optymalny termin zbioru jabłek danej odmiany będzie warunkował odpowiednią ich jakość w trakcie jak i po ich przechowywaniu. Wyznaczanie terminu zbioru z danej kwatery czy sadu powinno stać się już dawno standardem w każdym gospodarstwie sadowniczym. Dopilnowanie tego ważnego aspektu pozwoli uniknąć nieprzyjemnych niespodzianek po wyjęciu jabłek z obiektu przechowalniczego i przed przygotowaniem ich do sprzedaży.
Przejrzałe próby jabłek odm. Red Jonaprince - same cukry proste i miąższ koloru białego (20.10.2021)
Jednak w praktyce sadowniczej, w przeważającej liczbie gospodarstw, najczęściej branymi pod uwagę wskaźnikami określającymi termin zbioru są między innymi: data kalendarzowa, wielkość (średnica owocu), wybarwienie (powierzchnia rumieńca / barwa zasadnicza skórki), smak, zapach, barwa nasion czy odchodzenie szypułki od krótkopędu. Wszystkie wymienione parametry (wskaźniki) mogą być niestety bardzo zawodne i obarczone różnymi błędami wynikającymi głównie ze zmienności warunków pogodowych w danym sezonie wegetacyjnym. W celu określenia dokładnego i optymalnego terminu zbiorów danej odmiany, należy uwzględniać przede wszystkim ich dojrzałość fizjologiczną czyli tzw. zbiorczą i jej podstawowe parametry, które na nią wpływają: jędrność miąższu, zawartość ekstraktu (°Brix), rozkład skrobi czy stężenie etylenu oraz jego wydzielanie. Jak już przekonaliśmy się, bieżący sezon niesie ze sobą znaczne przyspieszenie i niektóre odmiany są lub będą zbierane ok. 2-2,5 tygodnia wcześniej niż zwykle. Przewiduje się zakończenie zbiorów najpóźniejszych odmian z końcem września / początkiem października.
Przy krojeniu próbek jabłek w poprzek należy zwracać na nasiona (ilość, barwa, pleśnienie) i kolor miąższu np. odbarwienia spowodowane jego ugotowaniem na silnym słońcu
Jędrność miąższu
Do pomiaru jędrności owoców używa się specjalnych jędrnościomierzy (penetromierzy) automatycznych lub ręcznych zaopatrzonych w trzpień o odpowiedniej średnicy (11 mm – jabłka i 8 mm – gruszki). Na jabłku przeznaczonym do pomiaru należy usunąć delikatnie skórkę (ok. 1 cm²) po dwóch przeciwległych stronach (rumieniec i zasadnicza barwa) a następnie z jednakową siłą wprowadzić trzpień (do zaznaczonej linii). Odczytane na urządzeniu wyniki spisujemy a następnie wyliczoną średnią arytmetyczną porównujemy ze specjalnie opracowaną tabelą do danej odmiany. Jędrność wyrażana jest w jednostkach siły: kg/cm² (kG) i każda odmiana posiada wyznaczony jej zakres. W zależności od odmiany jabłek, jędrność w trakcie zbioru powinna oscylować w granicy 6,5-10,0 kG. Po przechowywaniu, przed sprzedażą, jędrność miąższu może spaść nie więcej niż 1-2 jednostki. Jabłka o jędrności poniżej 4,5 kG nie nadają się do handlu.
Elektroniczny jędrościomierz (penetrometr) z trzpieniem 11 mm do oznaczania jędrności miąższu próbek jabłek
Odmiana | Jędrność (kG) | Ekstrakt (%) | Index skrobiowy | Index Streifa |
JABŁOŃ | ||||
Alwa | 9,0-9,5 | x | 7-8 | x |
Boskoop | 8,0-8,5 | 11,5 | 4-6 | x |
Cortland | 6,5-8,0 | x | 2-4 | x |
Elise | 9,0-9,5 | x | 4-5,5 | 0,20 |
Elstar | 8,0-8,5 | 11,5-12,5 | 3-4 | x |
Empire | 7,0-8,0 | x | 3-5 | x |
Fuji | 9,0-9,5 | 12,0 | 5-7 | 0,08*-0,04** |
Gala | 7,5-8,0 | 12,0-13,0 | 3-5 | 0,20*-0,15** |
Gloster | 7,5-9,0 | 10,5-11,5 | 2-5 | 0,40*-0,30** |
Golden Delicious | 7,5-9,0 | 11,5-12,5 | 5-7 | 0,12*-0,10** |
Idared | 7,5-9,0 | 10,5-11,5 | 3-5 | 0,30*-0,20** |
Jester | 6,5-7,0 | x | 7-8 | x |
Jonagold | 7,0-8,0 | 11,5-12,5 | 6-7 | 0,09*-0,08** |
Ligol | 7,5-8,0 | x | 7-8 | x |
Lobo | 6,5-8,0 | x | 1-4 | x |
McSpur | 6,5-7,5 | x | 3-5 | x |
Melrose | 7,0-7,5 | x | 2-3 | x |
Mutsu | 8,5-9,5 | x | 5-7 | x |
Pinova | 6,5-8,0 | 11,5-13,00 | 5-7 | 0,16*-0,08** |
Rubin | 7,5-8,0 | 12,5-13,5 | 6-7 | 0,15*-0,12** |
Rubinola | 8,0-9,5 | x | 5-7 | 0,12 |
Sampion | 6,8-7,3 | 12,5 | 4-5 | 0,12*-0,10** |
Topaz | 7,0-8,0 | 12,0-13,0 | 4-6 | 0,08*-0,07** |
Tab. 1 – Określone parametry „dojrzałości zbiorczej” w zależności od odmiany jabłoni
*-zbiór początkowy, ** - zbiór końcowy
Zawartość cukrów (ekstrakt - °Brix)
Przy okazji badania jędrności można jednocześnie wykonać pomiar ekstraktu w owocu czyli stosunku cukrów do kwasów organicznych. Wyciśnięty sok z miąższu umieszcza się z trzpienia jędrnościomierza w specjalnym okienku refraktometru i odczytuje się pomiar tego wskaźnika. Analogicznie jak w przypadku pomiaru jędrności z zapisanych danych należy wyciągnąć średnią arytmetyczną i porównać z określonymi danymi dla danej odmiany. Należy pamiętać, żeby po każdej jednorazowej próbce, wycierać i dezynfekować trzpień jędrnościomierza oraz okienko refraktometru wodą destylowaną. W ten sposób unikniemy zawyżonych wyników przy zbyt dużym stężeniu soku z owocu. Ekstrakt podawany jest w % lub jednostkach °Brix i w trakcie pomiaru powinien wynosić dla jabłek 12-13% (i więcej). W okresie około zbiorczym zawartość ekstraktu w jabłkach wzrasta w wyniku rozpadu skrobi na cukry proste. Parametr ten daje nam również informację o wrażliwości owoców na przemarzanie (zamarzanie soku) w trakcie ich przechowywania. Warto wiedzieć, że w przypadku mniejszej zawartości cukrów w owocach, występuje znacznie większe ryzyko ich przemrożenia. Obydwie metody badania i uzyskiwania danych są bardzo proste, ale wymagają posiadania w gospodarstwie specjalistycznego i nie taniego sprzętu pomiarowego takiego jak jędrnościmierz i refraktometr.
Do oznaczania zawartości cukrów tzw. ekstraktu służy podręczny elektroniczny refraktometr
Test skrobiowy
Najprostszą i najszybszą metodą wyznaczania przybliżonego terminu zbioru przez określenie indeksu (testu) skrobiowego. Każdy sadownik może wykonać taki test w warunkach domowych, bez żadnych specjalistycznych urządzeń pomiarowych. Wystarczy zaopatrzyć się w aptece roztwór wodny jodyny czyli tzw. płyn Lugola (roztwór jodu w jodku potasu) oraz wzorcowe tablice skrobiowe, które można znaleźć i pobrać je z internetu. Przystępując do badania należy przekroić jabłko w poprzek, przez komorę nasienną i zamoczyć na chwilę w płaskim naczyniu lub spryskać (np. ręczny aplikator do mycia szyb w domu) płynem Lugola połówkę/ki owocu. Po 1-2 minutach dokonujemy oceny owocu porównując uzyskany obraz do tablic poglądowych i określamy jego indeks skrobiowy. Skrobia w reakcji z jodem wybarwia się na granatowo i dlatego miąższ owoców niedojrzałych uzyska właśnie taką barwę a przejrzałych (brak skrobi tylko cukry proste) – pozostanie biały lub żółtawy (brak zabarwienia). Skrobia w owocach może rozkładać się na kilka sposobów. W zależności od odmiany możemy mieć do czynienia z rozkładem: promieniowym, koncentrycznym (kołowym) oraz pośrednim.
Niezbędny do wykonywania testu skrobiowego owoców roztwór jodu w jodku potasu tzw. płyn Lugola można kupić w każdej aptece
Przykładowa tablica rozkładu skrobi dla odm. Jonagold - niezbędna do wykonywania testu skrobiowego
W typie promieniowym zanik skrobi następuje od gniazda nasiennego wzdłuż promieni, a w typie koncentrycznym – od gniazda nasiennego ku brzegom owocu zataczając obszar o coraz większej średnicy. Indeks skrobiowy jest oznaczony w 10-stopniowej skali, gdzie 1 oznacza owoce niedojrzałe a 10 – owoce przejrzałe (w zależności od odmiany). Różne odmiany zbiera się przy innych wartościach indeksu skrobiowego (2-8). Owoce o indeksie 10 z całkowicie białym / żółtym miąższem nie nadają się już do długiego przechowywania. Test skrobiowy powinien być przeprowadzany kilkakrotnie (2-3 razy) przed szacowanym zbiorem w celu śledzenia tempa rozkładu skrobi (osiąganiu dojrzałości zbiorczej przez owoce). Wykonywane próby z roztworem jodu należy wykonywać bardzo ostrożnie, nie spiesząc się, gdyż roztwór ten silnie brudzi i trudno go zmyć.
Nierównomierny rozkład skrobi (od strony słonecznej) - Ligol
Nierównomierny rozkład skrobi (od strony słonecznej) - Golden Delicious
Indeks Streif’a
W oparciu o wyżej opisane parametry: jędrność miąższu, zawartość ekstraktu i indeks skrobiowy, można wyliczyć indeks Streif’a, który uwzględnia wszystkie te wskaźniki i pomaga w bardzo dokładnym określeniu zbioru owoców danej odmiany z konkretnych kwater. Mając wszystkie te dane podstawia się je do poniższego wzoru:
Metoda ta jest powszechnie stosowana na zachodzie Europy, ponieważ jest najbardziej dokładna i tania. Uśrednia i łączy wyniki trzech innych prostych metod. Dr Streif opracował również tabelę z zakresami indeksu dającą odpowiednie wytyczne. Dane te określają początkowy termin (*) oraz końcowy termin (**) zbioru danej odmiany jabłoni. Jeżeli określi się indeks Streifa odpowiednio wcześniej, to można również o wiele wcześniej prognozować okres zbioru dla danej odmiany. Po pierwszych trzech badaniach należy wyrysować krzywą, z której można odczytać okres rozpoczęcia i zakończenia zbioru. Jest to szczególnie przydatne do logistycznego przygotowania się (ludzie, sprzęt itd.) do zbiorów w danym gospodarstwie sadowniczym.
Etylen
Najdokładniejszą z metod wyznaczania dojrzałości zbiorczej owoców jest tzw. próba etylenowa określająca zawartość etylenu w komorach nasiennych jabłek. Można dzięki niej określić dosyć dokładnie planowany termin zbiorów nawet 7-10 dni przed. Metoda jest oparta na zjawisku przyspieszania dojrzewania owoców zebranych z sadu w stosunku do tych, które pozostały jeszcze w sadzie na drzewach. Owoce zebrane w kilkudniowych odstępach, umieszcza się w specjalnych opakowaniach szczelnie zamkniętych, a następnie dokonuje się pomiaru czasu potrzebnego do nagromadzenia się w środku określonego stężenia etylenu. Wymaga ona jednak posiadania bardzo drogich urządzeń (spektrometry, chromatografy) i z tego też względu metoda ta jest wykorzystywana jedynie w laboratoriach a nie powszechnie w gospodarstwach.
Pobieranie prób do badań
- próby najlepiej pobierać dwukrotnie – na 14 i 7 dni przed planowanym zbiorem,
- próby należy pobierać (2-4 z oznaczonego drzewa) z różnych (zewnętrznych) części korony i na wysokości ok. 1,5 m od ziemi,
- próby powinny być reprezentatywne i składać się 15-20 owoców (ta sama wielkość i wybarwienie, bez uszkodzeń od chorób i szkodników czy mechanicznych, bez ordzawień) i pochodzić z tych samych drzew (wiek, podkładka) umieszczonych w środkowej części kwatery,
- próby powinny dotyczyć wszystkich odmian w gospodarstwie a nie tylko wybranych odmian.
Reprezentatywna próba jabłek (15-20 szt.) przeznaczonych do badań powinna zawierać owoce jednakowej wielkości, bez uszkodzeń od szkodników i chorób, mechanicznych czy bez ordzawień
Badanie dojrzałości zbiorczej z dnia: 07.09.2024 r. – ‘Ligol’
Badanie dojrzałości zbiorczej z dnia: 07.09.2024 r. – ‘Golden Delicious’
Badanie dojrzałości zbiorczej z dnia: 05.09.2024 r. – ‘Red Jonaprince'
Badanie dojrzałości zbiorczej z dnia: 05.09.2024 r. – ‘Sampion'
mgr inż. ogr. Tomasz Sikora, Doradca Techniczny ProNutiva – Drzewa Owocowe, UPL Polska
Obserwuj nas w Google News
