Zmiany klimatu, a sadownictwo (2)

Wilgotność klimatu
Ważnym czynnikiem odpowiedzialnym za wzrost i dobre owocowanie była i jest wilgotność klimatu. Przeciętnie suma opadów rocznych w kraju wynosiła w minionych dziesięcioleciach około 550 mm, największe odnotowywano w lipcu, średnio około 80 mm, najmniejsze w lutym – około 26 mm. Ilość tę uznawano wówczas za wystarczającą i tylko na gruntach przepuszczalnych zauważano  niedobory wody [Goldberg 1939]. Z analizy uzyskanych danych wynika jednak, że występowały duże różnice w wysokości rocznych opadów, czyli lata wilgotne (1930 rok – 738,3 mm) i suche (1920 rok – 459 mm). Przed II wojną światową zdarzały się już sady nawadniane, jeśli właściciele zauważyli dobroczynny wpływ wody na wysokość plonu owoców (na przykład Nowa Wieś) [Słowińska 2007].    

Tabela 1. Średnie miesięczne opady odnotowane w Warszawie

Źródło: Roczniki meteorologiczne z lat 1910, 1927, 1929, 1930, 1934, 1937;
*Pawłowski 1962;
** „Gazeta Rolnicza”, Mapa opadów z lat 1920–1925

Tabela 2. Średnie wartości temperatury i opadów rocznych w różnych miastach Polski w latach 1881–1930
  

 Źródło: Atlas Klimatyczny Polski 1971

Temperatury w regionie grójeckim nie różniły się znacząco od przeciętnych w Polsce, można zatem powiedzieć, że klimat nie był bardziej sprzyjający dla uprawy drzew i krzewów owocowych niż w innych częściach kraju, natomiast odnotowano mniejszą ilość opadów, co należy uznać za czynnik niekorzystny w produkcji sadowniczej (tab. 2).

Wiatry
Kolejnym składnikiem klimatu są wiatry. Klimat kontynentalno-morski w Polsce z biegiem czasu stawał się coraz bardziej suchy, kontynentalny: „Wiatr (...) pozbywa się użytecznych swych własności w przedzieraniu się przez Góry Szląskie, a przebywając dość obszerne zamiecie piaskowe wprzód niźli dosięgnie ziem rozpościerających się nad (...) Pilicą i Wisłą, nabywa tej suchości i ostrości właściwej wiatrom marcowym, który nie tylko roślinom (...) wpływ szkodliwy wywiera. Jakoż drzewa mają na części pnia ku zachodowi obróconej, korę zmarszczoną, chropowatą i popękaną” [Giżycki 1845]. W rejonie grójecko-wareckim przeważają wiatry z kierunku zachodniego (około 15% przy 8-kierunkowej róży wiatrów) [Lijewski 1968], najrzadziej wieją wiatry z północy i północnego-wschodu.
Warto dodać, że w strefie zboczowej Wisły od kilkuset lat panował specyficzny mikroklimat, który sprzyjał zakładaniu sadów, co potwierdza się również w powiecie grójeckim przylegającym od wschodu do jej koryta [Pająkowski 2000], a od południa do Pilicy. Przyjmuje się, że poza pasem nadwiślańskim, klimat nie był szczególnie sprzyjający dla sadownictwa, i nie wpłynął zasadniczo na jego rozwój w Grójeckiem.

Gleby
Drugim ważnym, zwłaszcza w XIX stuleciu, czynnikiem rozwoju sadownictwa krajowego były gleby. Ukształtowanie terenu w powiecie grójeckim jest raczej płaskie, z niewielkimi wzniesieniami do 160 m n.p.m., a obszary położone najniżej, w pradolinie Wisły i Pilicy, rozciągają się na wysokości około 90 m n.p.m. Poniżej warstw glebowych znajduje się pokład lodowcowy z grubym złożem gliny z marglem. Okresy ociepleń między zlodowaceniami spowodowały warstwowe odkładanie się piasków, dlatego gliny i piaski występują jeden nad drugim. W Grójeckiem spotyka się też głazy narzutowe. Działanie wód polodowcowych spowodowało wymycie glin i wyrównanie terenu [Goldberg 1939; Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze 1999].

Profesor E. Jankowski pisał, że w powiecie przeważają gleby bielicowe i pseudobielicowe: „na podłożu z twardej bezwapiennej gliny, tak jak podwarszawska, sprzyja gruszom i wiśniom, jabłonie mniej się na niej darzą. Jakoż i w Błędowie grusze rosną bujnie i zdrowo, o ile nie noszą w sobie uszkodzeń mrozowych z roku 1929” [„Ogrodnik” 1934, s. 291]. Bielice powstają na płaskich terenach gliniasto-morenowych. Na skłonach obok nich pojawiają się czerwone gliny. Typowa dla rejonu jest bielica nadrzeczna na różnych podłożach. Procesowi bielicowania nie podlegają jednak piaski, obecne głównie w pradolinach rzek [Goldberg 1939]. Występują tam też mady i gliny innego pochodzenia: „szereg ośrodków sadowniczych spotykamy tam, gdzie Wisła rozszerza swe koryto, zalewając pewne przestrzenie podczas powodzi i osadzając na nich mady. Mady te specjalnie nadają się do hodowli śliw i jabłoni. W miejscowościach, gdzie Wisła jest obwałowana, spotykamy sady czereśniowe (Brzumin, Siedzów)” [Celichowski 1935].

Gleby w Grójeckiem charakteryzują się niejednorodnością, zmiennością, małą zawartością wapnia i potasu, dużą przepuszczalnością, przewiewnością, ale mają nieco zbyt grubą strukturę i nie najlepsze właściwości absorpcyjne. Gleba w powiecie grójeckim zawiera próchnicę dobrego gatunku, ale jest uboga w składniki chemiczne, mimo dobrego składu mineralnego. Zalecane było dodatkowe nawożenie fosforem i potasem oraz wapnowanie.

Źródło: Piliszek-Słowińska B., "Czynniki rozwoju sadownictwa w regionie grójecko-wareckim do 1939 roku", Praca doktorska, Skierniewice 2008