Ślad węglowy dla przetwórni owoców i warzyw do raportu ESG - case study

Obowiązek raportowania niefinansowego firm w zakresie ESG wynikający z Dyrektywy CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) i znowelizowanej ustawy o rachunkowości  dotyczy również przetwórni owoców i warzyw kwalifikujących się do kategorii małych i średnich firm, które zatrudniają powyżej 10 osób i ich przychody netto ze sprzedaży przekraczają 700 000 euro. Takie firmy mają obowiązek złożenia sprawozdania niefinansowego za 2028 r. - w 2029 r.

Konieczność przygotowania producentów do raportowania – jako warunku utrzymania i rozwoju eksportu – podkreśla Stowarzyszenie Polskich Dystrybutorów Owoców i Warzyw w raporcie „Strategia. Jabłkowa perspektywa 2030”i zaleca – z wyprzedzeniem czasowym – wdrożenia do przedsiębiorstwa wymaganych standardów uprawy i przetwórstwa co gwarantuje dobrej jakości owoce przy równoczesnej oszczędności energii i środków produkcji.

W obecnych regulacjach najważniejszą informacją dla eksporterów mrożonych owoców i warzyw jest jednak planowane wprowadzenie znakowania żywności związane z procesem produkcji i zużyciem energii.

W UE od 2010 r . stosowane jest dobrowolne oznakowanie EU Ecolebel, które dokumentuje żywność bez GMO i dobrostan zwierząt oraz oznakowanie „Euroliść” na produktach ekologicznych.

Dla pozostałej żywności obowiązują Normy FAO/WHO (ISO 22003), a dyrektywa UE 24 lutego 2024 r. dopuszcza regulacje krajowe, które są stosowane w różnej formie w krajach UE. Z pośród nich można wymienić dobrowolnie stosowaną w Niemczech etykietę „Eco – Score,” która jest oparta na analizie śladu węglowego „od pola do stołu” oraz wdrażane oznakowanie we Francji „ Nutri Score”, które informuje o poziomie azotanów azotynów formie kolorowych opakowań.

Polscy producenci żywności będą zmuszeni do analizy śladu węglowego produktów skierowanych na eksport i ujawnianie informacji o technologii produkcji , w tzw. raporcie ESG który będzie dostępny na stronach internetowych producenta.

Przygotowany dalej krótki materiał (w oparciu o rzeczywiste dane zakładu – mroźni owoców i warzyw) może być pomocny przy przygotowaniu przez firmę własnego opracowania.

Regulacje i podstawy prawne

Dla zakładów przetwórstwa owoców i warzyw, które w większości należą do małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) informacje niefinansową w formie raportu ESG warto wykonać w oparciu o poniższe dokumenty:

1) Rozporządzenie Delegowane Komisji Europejskiej (UE) 2023/2772 z dnia 31 lipca 2023 r. uzupełniającego Dyrektywę CSRD w którym opublikowano standardy ESRS  – z wykazem 12 pozycji które powinny być ujawnione.

2) „Dobrowolny Standard dla nienotowanych MŚP (VSME) opublikowany 17 grudnia 2024 r. przez Europejską Grupę Doradczą ds. Sprawozdawczości Finansowej (EFRAG)” który jest proponowany w module podstawowym i kompleksowym: Do prezentacji wybrano moduł podstawowy, na  który składa się 11 podstawowych ujawnień.

B1 – informacja czy wybrany został wyłącznie moduł podstawowy, czy również kompleksowy;

B2 – informacje na temat praktyk, polityk, inicjatyw oraz celów przedsiębiorstwa z zakresu zrównoważonego rozwoju oraz redukcji negatywnego wpływu w tym zakresie

B3 – dane z zakresu zużycia energii, emisji z zakresu 1 i 2

 B4 – dane z zakresu zanieczyszczeń powietrza, wód i gleby

B5 – dane z zakresu bioróżnorodności

B6 – dane z zakresu wykorzystania i poboru wody

B7 – dane z zakresu gospodarki cyrkularnej

B8 – informacje nt. pracowników m.in. liczba, rodzaje umów, płeć, kraj zatrudnienia

B9 – informacje nt. wypadków przy pracy oraz zgonów czy chorób związanych z wykonywaniem pracy

B10 – informacje nt. płac, różnic płacowych w zależności od płci, układów zbiorowych pracy, oraz godzin przeznaczonych na przeszkolenie pracowników

B11 – informacje nt. wyroków i grzywien w zakresie korupcji i przekupstwa

Powyższy zakres informacji powinien być treścią raportu ESG.

Metoda obliczenia śladu węglowego (Carbon Footprint) dla przetwórni owoców i warzyw

Ponieważ wymagany zakres treści ujawnień nie wymaga komentarza – w dalszej części koncentrujemy się na metodzie obliczenia śladu węglowego(CF), który jest główną informacją raportu obejmującą równoważne emisje CO2e obejmujące emisje CO2 i czterech pozostałych gazów nazywanych gazami cieplarnianymi.

Aby obliczyć intensywność emisji CO2e na 1 tonę (kg) mrożonki owoców należy podać w formie tabeli ilość środków produkcji (z podziałem na 3 zakresy) i pomnożyć przez wskaźniki emisji danego gazu cieplarnianego(GHG), jaki powstaje przy wytworzeniu jednostki produktu 

Polecane wskaźniki CO2e to: GHG Protocol , normy ISO 14064 (dla produktu) ISO 14064 (dla organizacji), Defra – Wielka Brytania), , KOBIZE - Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami.:

W analizie równoważnika CO2e emisje są analizowane w 3 zakresach

Zakres I

Zużycie paliw w środkach transportu, gazu do produkcji i ogrzewania, oleju napędowego do agregatu prądotwórczego itp,

Zakres II

Zużycie energii elektrycznej z sieci pomnożone przez tzw. miks energetyczny Polski, który w 2024 r. wynosił – 0,571 kg CO2/kWh.

Zakres III (nie obowiązujący dla MŚP)

Zużycie wody, emisje ścieków, paliwa w transporcie krajowym i eksporcie (własnym taborem), masę zużytych opakowań, wytwarzane odpady.

Zsumowane emisje CO2e pozwalają obliczyć ślad węglowy na jednostkę produktu w postaci wskaźnika intensywności liczony wg wzoru:

Intensywność emisji CO2e =(∑(emisje CO2e ze wszystkich źródeł))/(masa produktów (kg lub tona))

W procesie analizy procesu produkcyjnego takich owoców i warzyw - należy zdecydować czy liczyć ślad węglowy dla produkcji polowej i procesu przetwarzania czy proces od momentu przyjęcia świeżych owoców do przetwórni, do dostarczenia go hurtowni w formule „od pola do stołu”?

W „Wytycznych dla gospodarstw…” Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno - Spożywczego  pozostawia się tę kwestie do decyzji sporządzającego raport, ze wskazaniem ze dla każdej produkcji trzeba przeprowadzić analizę i dostosować obliczenia do konkretnych potrzeb.

W analizowanym temacie zbieżne są badania Instytutu Biotechnologii Rolnictwa i Żywności (IBPRS-PIB)  w których przy analizie śladu węglowego z produkcji musu z truskawek pominięto etap produkcji polowej i dodatków np. cukru, syropów, aromatów. Obliczano natomiast zużycie energii do przerobu i magazynowania oraz paliwo na transport produktów do hurtowni.

Wartość współczynnika śladu węglowego (CF) obliczona na podstawie danych przyjętych w badaniu wyniosła 2,47 CO2/kg produktu i była relatywnie wysoka – na co (prawdopodobnie) miał wpływ niewielka masa objęta badaniem.

W procesie produkcji i magazynowania główne emisji powstawały ze zużycia energii w chłodni – 73,0 % i przy procesie pasteryzacji – 14,22:%. Pozostałe emisja - 13,78 % stanowiła energia związana z pozostałymi procesami produkcji.

Przykład obliczenia śladu węglowego dla przetwórni

Do Case study wykorzystano rzeczywiste emisje firmy, dla której autor wykonał raport środowiskowy. Przetwórnia (głównie mroźnia) była typowym obiektem przetwarzania owoców i warzyw o mocy przerobowej max. 20 Mg/dobę..

Obiekt z izolacją termiczną został jest wyposażony w hale przygotowania owoców i energooszczędną chłodnie z 4 szczelnymi komorami, z systemem odzysku energii i gazowego odszraniania. Instalacja chłodnicza jest sterowana modemem.

W roku 2022 r. przetworzono ca 3100 Mg owoców i warzyw; głównie: truskawek, malin, jabłek, śliwek, gruszek i pomidorów. Dostawy do przetwórni są prowadzone głównie w oparciu o system umów z producentami, a w okresach nasilenia podaży – poprzez zorganizowane punkty skupu. Zakład posiada samochody chłodnie do transportu świeżych owoców i mrożonych produktów.

Ślad węglowy produktów wyrażonego wskaźnikiem emisji CO2e obliczono w oparciu o zużycie energii i surowców do wg wymaganych standardów ESG w poniższej tabeli. W obliczeniach nie brano pod uwagę zużycia wody, emisji ścieków i wytwarzanych odpadów, które wchodzą do trzeciego zakresu obowiązującego dla dużych jednostek.

Wykonane obliczenia wskazują, że prowadzona produkcja mrożonek (w porównaniu do informacji branżowych) jest prowadzona w sposób energooszczędny, ale możliwe są dalsze ograniczenia emisji śladu węglowego poprzez montaż paneli fotowoltaicznych i modernizacje taboru samochodowego. Producent – z uwagi na eksport mrożonek do krajów UE- zamierza wykonać raport ESG już za 2025 r.

W raporcie poza śladem węglowym zostaną ponadto ujawnione:

1. struktura organizacyjna, profil produkcji;
2. relacje z producentami w zakresie stosowanych środków chemicznych i okresach karencji;
3. informacje o planowanych działaniach dotyczących jakości produktów i ograniczenia emisji;
4. informacje o zatrudnieniu i współpracy z lokalnym środowiskiem,

Stosownie do zaleceń Stowarzyszenie Polskich Dystrybutorów Owoców i Warzyw - tekst raportu ESG  będzie ujawniony na stronie internetowej firmy.

Motywacją do ujawniania informacji jest fakt, że importerzy oczekują informacji o produktach, które mogą wzmocnić ich wartość marketingową i mogą być  umieszczona  (m.in.) na opakowaniach.

[1] DEFRA (Wielka Brytania) – baza danych udostępniana przez brytyjskie Ministerstwo Środowiska, Żywności i Spraw Wiejskich, zawierająca wskaźniki emisji dla różnych produktów, usług oraz paliw