Nowy rocznik GUS – jakie informacje i wnioski dla sadowników?

Parę dni temu, 04 maja 2020, ukazał się długo oczekiwany Rocznik Statystyczny Rolnictwa 2019, bardzo rozbudowane opracowanie dotyczące wszystkich sektorów produkcji rolniczej. Jego analiza daje obraz, jak zmieniała się polska produkcja żywności w latach ubiegłych oraz pokazuje panujące w niej tendencje, np. wzrost bądź spadek popularności upraw poszczególnych gatunków.  Jakie inormacje niesie ze sobą publikacja GUS? Jakie wnioski mogą wyciągnąć z nich sadownicy?

Zatrudnienie w rolnictwie

Od 2010 roku utrzymuje się na stałym poziomie. W 2019 zatrudnionych w rolnictwie było 38 411 tys. osób (zaledwie o 0,3% mniej  niż przed dziewięcioma laty). Wahaniom w kolejnych latach nie ulega również struktura płci – w roku ubiegłym zatrudnieniew rolnictwie znalazło więcej kobiet niż mężczyn (odpowiednio 19 829 tys. i 18 582 tys.).

W ciągu ostatnich dziesięciu lat w polskiej produkcji rolniczej zaszły znaczne zmiany – wiele procesów uległo mechanizacji, w związku z czym wydawałoby się, że ludności zatrudnionej w tym sektorze gospodarki będzie ubywać. Powinna nakładać się na to niechęć ludzi młodych do pracy na roli. A jednak tak nie jest… Wśród rolników narzekania na trudny los słychać wszędzie, choć  woli do przekwalifikowania się jest mniej. Świadczyłoby to o dużej mimo wszystko atrakcyjności pracy wynikającej z państwowej pomocy -  dopłat, dotacji, niskiego kosztu ubezpieczenia, ulg w podatkach oraz braku alternatywy. O tym, że nie wszystkie osoby zatrudnione w rolnictwie faktycznie się nim zajmują świadczy chociażby produktywność w przeliczeniu na jednego zatrudnionego, która jest u nas znacznie niższa niż na Węgrzech czy w Czechach.

Powierzchnia gospodarstw    

Pomimo upływu lat nie zachodzą w niej znaczne zmiany. Aż 90,4% gospodarstw ma powierzchnię poniżej 20 ha. Wśród tej grupy najwięcej, bo aż 31,5% ogółu gospodarstw stanowią te bardzo małe o powierzchni 2-4,99 ha. Jak wiadomo, większym jest łatwiej niż mniejszym - w gospodarstwach o większej powierzchni osiąga się większe dochody i łatwiej wprowadza się nowoczesne rozwiązania w produkcji.

Powierzchnia uprawy drzew owocowych

Tab. 1. Powierzchnia uprawy drzew owocowych [ha].

Ogólna powierzchnia pod uprawami drzew owocowych w latach 2015 – 2018 zmniejsza się rok do roku. Producenci karczują sady, jeżeli nie przynoszą one spodziewanego dochodu. Upraw trwałych mamy w Polsce dużo, a produkcja owoców znacznie przewyższa krajowy popyt i wymusza potrzebę eksportu. Nie wszystkie rynki chętnie skupują polskie owoce. Zbyt wysoka podaż znacznie obniża dochodowość plantacji. Tendencja się zmienia – od kilku lat gra nie toczy się już o ilość, ale o jakość. Dobrze rozumieją to ci, którzy sprzedawali przemysł za kilka groszy za kilogram.

Najbardziej drastyczny spadek powierzchni jabłoni odnotowano w 2015 roku. Był to ewidentny skutek wprowadzenia w lipcu 2014 embargo i zamknięcia rynku wschodniego dla polskich jabłek. Przyszłość cieszących się w Rosji popularnością odmian takich jak Idared stanęła pod znakiem zapytania. Konsumenci zachodni preferują odmiany wartościowsze, jak Gala czy Golden Delicious, a rynek krajowy jest ograniczony. Odpowiedzią było karczowanie sadów. Po 2015 roku powierzchnia sadów jabłoniowych również się zmniejsza, jednak nie są już to spadki tak znaczne, wynoszą ok. 1000 ha rocznie. Tak więc sadownicy trzymają się swoich plantacji mocno.

W roku 2018, w porównaniu z rokiem 2017, na  popularności zyskały jedynie uprawy czereśni i śliw, obszar których zwiększył się nieznacznie.

W sadownictwie góruje własność prywatna –indywidualne gospodarstwa sadownicze zajmują 99% powierzchni ogółem, do przedsiębiorstw oraz państwa należy margines.

Najwięcej sadów znajdziemy w województwie mazowieckim (90,8 tys. ha), dalej plasują się świętokrzyskie (32,3 tys. ha), lubelskie (30,1 tys. ha) i łódzkie (27,6 tys. ha). Najmniejszą powierzchnię zajmują sady w województwie opolskim (zaledwie 0,6 tys. ha).

Powierzchnia uprawy owoców jagodowych oraz leszczyny 

 Tab. 2. Powierzchnia uprawy krzewów owocowych oraz leszczyny [ha].

Kiedyś najpopularniejsza była porzeczka. Tendencja ta widoczna była jeszcze w 2010 roku. Jednak przestała się opłacać – przede wszystkim przetwórcze zagospodarowanie owoców oraz dramatycznie niskie ceny skupu zniechęciły plantatorów do jej uprawy, a powierzchnia nasadzeń systematycznie spada. Podobnie sprawa ma się z agrestem.  

W ostatnim dziesięcioleciu przegoniły porzeczkę truskawki, które zaczęły zdobywać popularność zarówno jako surowiec przemysłowy, jak i jako owoc konsumpcyjny, bardzo przez Polaków lubiany. Jednak również w przypadku truskawek powierzchnia plantacji spada w ostatnich latach. Nikt nie wie, co przyniesie przyszłość. Być może tegoroczne utrudnienia związane z pracownikami sezonowymi pogrążą plantatorów?

Wielką popularność zdobywa uprawa borówki wysokiej, a od pewnego czasu także jagody kamczackiej. Wiele wskazuje, że dopóki obszar upraw nie przekroczy pewnego pułapu (jak miało to miejsce w przypadku jabłek), będzie można na tym interesie zarobić. Ostrożnie wzrasta również powierzchnia uprawy maliny.

Zbiory owoców

Tab. 3. Zbiory owoców z drzew i krzewów [tys. t].

Po nieurodzajnym roku 2017 nastąpił prawdziwy wysyp, „klęska urodzaju” w roku 2018. Dobrze pamiętamy rozsypane na Placu Zawiszy w Warszawie jabłka i zdjęcia zbierającej je staruszki. Protesty na nic się jednak zdały, gdyż prawa rynku są nieubłagane – nie znajdzie się nikt, kto zapłaci więcej za towar, który jest w nadmiarze, szczególnie jeżeli jego cena równa jest cenie wiórów…